ΤΙ ΕΙΝΑΙ

Tο ομφαλοπλακουντικό αίμα (ή απλούστερα ομφαλικό αίμα) είναι το αίμα που παραμένει μέσα στον ομφάλιο λώρο και τον πλακούντα, μετά την τομή του ομφαλίου λώρου και την αποδέσμευση του νεογνού. Το ομφαλικό αίμα, είναι πλούσιο σε βλαστοκύτταρα. Τα βλαστοκύτταρα, είναι κύτταρα εμβρυϊκής προέλευσης, τα οποία δεν έχουν ακόμη εξειδικευθεί. Για να θεωρηθεί ένα κύτταρο ως βλαστοκύτταρο θα πρέπει α) να μπορεί να αναπαράγεται απεριόριστα δημιουργώντας αντίγραφα του εαυτού του και β) να μπορεί να διαφοροποιείται σε περισσότερους του ενός τύπους εξειδικευμένων κυττάρων.

Στο ομφαλικό αίμα έχουν μέχρι σήμερα εντοπιστεί τριών ειδών βλαστοκύτταρα: Τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα, τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα και τα μη-περιορισμένα σωματικά βλαστοκύτταρα.

Τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα, είναι κύτταρα που μπορούν να διαφοροποιηθούν σε όλους τους τύπους των κυττάρων του αίματος (ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια και αιμοπετάλια). Έτσι, μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη θεραπεία μιας σειράς αιματολογικών νοσημάτων, όπως μορφές αναιμίας, απλαστικά σύνδρομα, ανοσοανεπάρκειες, διαταραχές της πήξης του αίματος καθώς και ορισμένοι τύποι λευχαιμίας. Επίσης, χρησιμοποιούνται στη θεραπεία άλλων μη-αιματολογικών καρκίνων, όπως το ρετινοβλάστωμα, όπου παρέχουν αποκατάσταση του ανοσοποιητικού μετά από χημειοθεραπεία. Επιπλέον, οι επιστήμονες έχουν καταφέρει, κάτω από εργαστηριακές συνθήκες, να εξειδικεύσουν αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα σε νευρικά κύτταρα, ηπατικά κύτταρα και πιθανόν άλλους τύπους κυττάρων. Βασικότερος περιορισμός των αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων είναι η έκφραση αντιγόνων ιστοσυμβατότητας στην επιφάνειά τους (κάτι που απαγορεύει τη χρήση τους σε μη-ιστοσυμβατά άτομα) και το γεγονός ότι μέχρι σήμερα, δεν μπορούν να πολλαπλασιαστούν σε ικανοποιητικό βαθμό.

Τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα που περιέχονται στο ομφαλικό αίμα, είναι κύτταρα που φυσιολογικά εξειδικεύονται σε κύτταρα των οστών, των χόνδρων των τενόντων και του λίπους. Σε πειραματικές μέχρι σήμερα εφαρμογές, επιστήμονες έχουν καταφέρει να εξειδικεύσουν μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα και σε άλλους τύπους κυττάρων, όπως τα μυϊκά, τα ηπατικά και τα παγκρεατικά κύτταρα καθώς και τα κύτταρα του πνεύμονα. Εντούτοις, οι κλινικές εφαρμογές των μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων είναι σήμερα λιγοστές και περιορίζονται στην ορθοπεδική και την αισθητική ιατρική. Επίσης, αρκετές είναι οι ασθένειες όπου χρησιμοποιείται ολικό αίμα (Διαβήτης τύπου Ι, Σκλήρυνση κατά πλάκας, αιματολογικά νοσήματα κ.α.) για τη θεραπεία των οποίων τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα φαίνεται να συνεργάζονται με τα αιμοποιητικά. Τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα μπορούν να απομονωθούν από το ομφαλικό αίμα. Επίσης, μπορούν να απομονωθούν από άλλους ενήλικους ιστούς, όπως ο ομφάλιος λώρος, τα νεογιλά δόντια και το λίπος, το οποίο αποτελεί και την πλουσιότερη πηγή αυτών των κυττάρων. Τα Μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα πολλαπλασιάζονται εύκολα κάτω από εργαστηριακές συνθήκες. Επίσης, η μη-έκφραση αντιγόνων ιστοσυμβατότητας στην επιφάνειά τους, επιτρέπει τη χρήση τους ακόμη κι ανάμεσα σε μη συγγενικά πρόσωπα.

Τα ανθρώπινα μη-περιορισμένα σωματικά βλαστοκύτταρα είναι ένας τύπος κυττάρων που ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα και φέρει μεγάλες προσδοκίες, αφού τα κύτταρα αυτά μπορούν εργαστηριακά να οδηγηθούν σε σχεδόν οποιονδήποτε τύπο ενήλικου κυττάρου, πλην των ωαρίων και των σπερματοζωαρίων. Επιπλέον, τα ανθρώπινα μη-περιορισμένα σωματικά βλαστοκύτταρα, μπορούν να πολλαπλασιαστούν σχεδόν απεριόριστα κάτω από εργαστηριακές συνθήκες, γεγονός που τα καθιστά πολύτιμη πρώτη ύλη για τη μηχανική ιστών. Εντούτοις, τα βλαστοκύτταρα αυτά ανιχνεύονται σε εξαιρετικά μικρές ποσότητες και δεν έχουν ως σήμερα χρησιμοποιηθεί για ιατρικούς σκοπούς.

ΠΩΣ ΣΥΛΛΕΓΕΤΑΙ

Η συλλογή του ομφαλοπλακουντικού αίματος είναι μια σύντομη, ανώδυνη και απολύτως ακίνδυνη διαδικασία. Αυτό ισχύει τόσο για τη μητέρα όσο και για το νεογνό. Η διαδικασία της συλλογής αρχίζει αμέσως μετά την έξοδο του νεογνού από το σώμα της μητέρας. Ο ομφάλιος λώρος κόβεται και το μωράκι απομακρύνεται, για να λάβει τη φροντίδα της μαίας και της παιδιάτρου. Στη συνέχεια, ο μαιευτήρας, ή κάποιο άλλο κατάλληλα εκπαιδευμένο άτομο, καθαρίζει και απολυμαίνει ένα τμήμα του ομφαλίου λώρου, που επικοινωνεί με τον πλακούντα, ο οποίος παραμένει φυσιολογικά για λίγα λεπτά ακόμη κολλημένος στο σώμα της μητέρας. Η ομφαλική φλέβα, που διατρέχει καθ’ όλο το μήκος του τον ομφάλιο λώρο παρακεντείται και το αίμα ρέει ελεύθερα μέσα στον αποστειρωμένο ασκό, οδηγούμενο από τη βαρύτητα, την πίεση στο αίμα της μητέρας και τις μαλάξεις του γιατρού.

ΠΟΙΑ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΤΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

Βασική πηγή βλαστοκυττάρων πριν την ανακάλυψη του ομφαλικού αίματος αποτελούσε ο μυελός των οστών και το περιφερικό αίμα. Ο πρώτος - σε αντίθεση με το ομφαλικό αίμα - συλλέγεται επεμβατικά (συνήθως απαιτείται γενική αναισθησία και τρύπημα του ισχίου) και είναι ποιοτικά χειρότερος από το ομφαλικό αίμα, τόσο εξαιτίας της ηλικίας του (πιο γερασμένα κύτταρα με μικρότερες δυνατότητες πολλαπλασιασμού και διαφοροποίησης) όσο και εξαιτίας της δυνητικής έκθεσης του ενήλικου σώματος σε μολυσματικούς παράγοντες. Επιπλέον, η μεταμόσχευση μυελού των οστών, όταν ο δότης και ο λήπτης είναι διαφορετικά πρόσωπα, απαιτεί μεγαλύτερο βαθμό ιστοσυμβατότητας, συγκριτικά με το ομφαλικό αίμα. Τα ίδια ισχύουν και για το περιφερικό αίμα, το οποίο είναι και αρκετά φτωχότερο σε βλαστοκύτταρα, συγκριτικά με το ομφαλικό αίμα.

Εκτός από τα παραπάνω πλεονεκτήματα, το ομφαλικό αίμα προτιμήθηκε κυρίως επειδή στις αλλογενείς μεταμοσχεύσεις (δηλ. στις μεταμοσχεύσεις από ένα άτομο σε άλλο), οδηγούσε σπανιότερα από τον μυελό των οστών, στη «Νόσο Μοσχεύματος εναντίον Ξενιστή (GvHD)» μία πολύ σοβαρή και συχνά θανατηφόρα επιπλοκή, των αλλογενών μεταμοσχεύσεων.

Τέλος, σημαντικό πλεονέκτημα του ομφαλικού αίματος, είναι η άμεση διαθεσιμότητά του (απολύτως απαραίτητη σε οξείες καταστάσεις), σε αντίθεση με τον μυελό των οστών και το περιφερικό αίμα, για την λήψη των οποίων απαιτείται η εύρεση ιστοσυμβατού δότη (πιθανότητα 1:100.000) και η διαθεσιμότητα του δότη τη στιγμή που θα απαιτηθεί η μεταμόσχευση.

ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΦΥΛΑΣΣΟΥΜΕ

Το ομφαλικό αίμα, αποτελεί την ιδανικότερη πηγή βλαστοκυττάρων για μια σειρά από λόγους. Συλλέγεται ακίνδυνα και ανώδυνα, είναι πλούσιο σε βλαστοκύτταρα, τα οποία μάλιστα λόγω της μικρής ηλικίας τους εμφανίζουν αυξημένες ικανότητες πολλαπλασιασμού και διαφοροποίησης μέσα στο σώμα. Είναι συνήθως καθαρό από μολυσματικούς παράγοντες και γίνεται ευκολότερα ανεκτό ως μόσχευμα, όταν χρησιμοποιείται σε τρίτους.

Το ομφαλικό αίμα φυλάσσεται για τους παρακάτω λόγους:
α. Την προστασία του παιδιού μας, από ασθένειες που θεραπεύονται με αυτόλογη μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων (δηλ. μεταμόσχευση από τον ασθενή στον εαυτό του) β. την προστασία των υπολοίπων μελών της οικογένειας (η πιθανότητα ιστοσυμβατότητας ανάμεσα σε συγγενείς 1ου βαθμού είναι περίπου ¼) από ασθένειες που θεραπεύονται με αλλογενή μεταμόσχευση (δότης και λήπτης είναι διαφορετικά άτομα, ιδανικότερα συγγενείς) και γ. προκειμένου να βρίσκεται στη διάθεσή μας ένα υλικό, το οποίο μπορεί να αποτελέσει πρώτη ύλη για την αναγεννητική ιατρική και τη μηχανική ιστών, κλάδων που αποτελούν το μέλλον της ιατρικής.